© BWN, een project van het Huygens ING. Bronvermelding: W. de Vries Wzn., Brocades, Willem, in: Biografisch Woordenboek van Nederland URL: https://resources.huygens.knaw.nl/bwn1780-1830/lemmata/data/Brocades, Willem [08/11/2022]
BROCADES, Willem, ondernemer (IJhorst (Ov.) 22-10-1778 - Meppel 11-9-1849). Zoon van Johannes Wilhelmus Brocades, Nederlands hervormd predikant, en Johanna Hagedoorn. Gehuwd op 6-5-1804 met Maria Kniphorst (1781-1819). Uit dit huwelijk werden 2 zoons en 3 dochters geboren. Na haar overlijden (25-4-1819) gehuwd op 19-1-1820 met Rensjen de Jonge (1785-1858). Uit dit huwelijk werd l dochter geboren.
Willem Brocades verloor al op negenjarige leeftijd, in 1787, zijn vader. Het ouderlijk gezin bleef hierdoor in moeilijke omstandigheden achter. Willems moeder, de dochter van een burgemeester, verliet daarop het dorpje IJhorst en keerde terug naar haar ouderlijk huis in de Wildemansteeg - de huidige Woldstraat - in het naburige Meppel. Waarschijnlijk ging Willem in de leer bij een van de plaatselijke apothekers; op 26 maart 1801 behaalde hij te Groningen zijn apothekersdiploma.
Aangenomen mag worden dat Brocades in die tijd zijn apotheek begon en wel in het eerdergenoemde voormalige burgemeestershuis in Meppel. Aanvankelijk bestond zijn klandizie vooral uit boeren uit de wijde omgeving van de stad, die afkwamen op de drukke weekmarkten. Al snel ging Brocades op ruimere schaal galenische - dat wil zeggen uit geneeskundige stoffen bereide - producten bereiden, die hij onder anderen verkocht aan minder ondernemende collega-apothekers. Het ging hierbij om siropen, extracten, vruchtensappen en gedistilleerde wateren. Nadien kwamen daar ook chemische preparaten bij, zoals strychnine en kinine. Vanaf 1818 verstrekte hij ook aan plattelandsdokters, die toen wettelijk geneesmiddelen mochten afgeven.
In 1804 trouwde Brocades met Maria Kniphorst, de dochter van een lokale grutter en stijfselfabrikant. Een jaar na haar overlijden op 38-jarige leeftijd in 1819 trad hij in het huwelijk met de eveneens uit Meppel afkomstige Rensjen de Jonge.
Ondanks de algemene malaise tijdens en na de Franse tijd wist Brocades door ondernemingsgeest, vakkennis en nauwgezet beheer zijn zaken voort te zetten. Wel oefende hij omstreeks 1811, waarschijnlijk uit economische noodzaak, naast zijn nering de overheidsfunctie van ontvanger der onbeschreven middelen over Meppel uit.
Brocades leidde zelf zijn bedienden op; sommigen woonden bij hem in. Zij mochten vrij gebruikmaken van de in de apotheek aanwezige bibliotheek en hadden recht op hulp en uitleg. In een 'Instructie voor de Bediende' legde Brocades de regels vast die moesten zorgen voor 'nauwkeurigheid en zindelijkheid' bij het bereiden van de geneesmiddelen en voor het beleefd en gezwind bedienen van de klanten. In rapporten van de Provinciale Kommissie voor Geneeskundig Onderzoek en Toevoorzigt in Overijssel over de jaren 1819-1822 wordt het bedrijf van Brocades dan ook gekwalificeerd als 'uitmuntend net; overvloedig volledig'.
Toen de provincie Drenthe in 1824 een eigen Provinciale Kommissie voor Geneeskundig Onderzoek en Toevoorzigt kreeg, werd Brocades - als enige niet-medicus - daarin benoemd op voordracht van de gouverneur des Konings met de aanbeveling, dat 'Brocades algemeen wordt gehouden voor de kundigste apotheker in deze functie; terwijl hij tevens in de chemie groote vorderingen heeft gemaakt'. Tot 1847 zou hij deel uitmaken van deze commissie. Vrijwel gelijktijdig diende hij nog in een andere functie de publieke zaak: van ongeveer 1817 tot 1841was hij namelijk lid van de raad van Meppel.
Toen hij in januari 1841 ontslag vroeg als raadslid voerde Brocades als reden aan 'een noodlottig toeval' waardoor zijn gehoor zeer was achteruitgegaan. Deze snel toenemende doofheid maakte het hem allengs steeds moeilijker zijn apotheek op adequate wijze te leiden. Daarbij kwam de economische neergang, die zich juist in die jaren in Meppel deed voelen. Met het ooit zo florerende bedrijf ging het zodoende steeds slechter.
Vele sterfgevallen in zijn familie maakten, dat in september 1849 met Brocades de laatste mannelijke telg ten grave daalde. De voortzetting van de apotheek was echter verzekerd. In 1844 was namelijk Eisso Post Stheeman op zeventienjarige leeftijd in dienst van Brocades getreden, en nadat hij in 1849 het apothekersexamen had behaald, kreeg hij na Brocades' overlijden als provisor ten behoeve van diens weduwe de leiding van het bedrijf in handen. Nadat Stheeman de zaak weer tot bloei had gebracht, nam hij deze in 1854 over. Dit geschieddde wel op de uitdrukkelijke voorwaarde dat de naam Brocades daaraan verbonden zou blijven.
Willem Brocades leverde in de eerste helft van de 19de eeuw een belangrijke bijdrage aan de ontwikkeling van farmaceutisch klein- naar grootbedrijf. Hij mag daarom worden gerekend tot een van de grondleggers van de Nederlandse geneesmiddelenindustrie.
Archivalia:
- Bedrijfsarchief Brocades & Stheeman bij Yamanouchi Nederland B.V. te Leiderdorp.
Literatuur:
- Tony de Ridder, 'N.V. Koninklijke Pharmaceutische Fabriek v/h Brocades & Stheeman, Meppel', in Neerlands Welvaart l (1918) 34/35 (jan.) 1-20.
- D.A. Wittop Koning, N.V. Koninklijke pharmaceutische fabrieken v/h Brocades-Stheeman en Pharmacia, 1800-1950 [e.a.] (Amsterdam 1950) 11-13.
- J. Poortman, 'Iets uit de geschiedenis van de N.V. Koninklijke Pharmaceutische Fabriek v/h Brocades-Stheeman Pharmacia te Meppel, in Nieuwe Drentsche Volksalmanak 70 (1952) 37-56.
- Van plattelandsapotheek tot Europees bedrijf. Hoe Brocades Yamanouchi werd. Een beknopte bedrijfsgeschiedenis van 1798 tot 1995. Onder red. van Ilse van Goozen (Leiderdorp 1995) 5-6.
W. de Vries Wzn. [Aangepast en aangevuld door de redactie (2010)]
Oorspronkelijke versie opgenomen in: Biografisch Woordenboek van Nederland 1 (Den Haag 1979)laatst gewijzigd: 08/11/2022